حداکثر ارزش قابل استخراج یا MEV چیست؟

حداکثر ارزش قابل استخراج (MEV)، فرصت کسب سود از طریق دستکاری تراکنش‌ها در بلاک چین است. کاربران دیفای (DeFi) باید با مفهوم MEV آشنا باشند، زیرا این پدیده تاثیر مستقیمی بر قیمت نهایی معاملات، کارمزد تراکنش‌ها و تجربه کاربری دارد. در این مقاله بررسی می‌کنیم که حداکثر ارزش قابل استخراج چیست؟ همچنین اثرات مثبت و منفی و مهمتر از همه راهکارهای محافظت از خود در برابر جنبه‌های تاریک MEV را بررسی می‌کنیم.

حداکثر ارزش قابل استخراج (MEV) چیست؟

حداکثر ارزش قابل استخراج (Maximal Extractable Value) یا به اختصار MEV به حداکثر سود بالقوه‌ای گفته می‌شود که یک تولیدکننده بلاک می‌تواند از طریق توانایی خود در انتخاب و ترتیب‌دهی تراکنش‌ها در یک بلاک جدید به دست آورد. تولید کننده بلاک می‌تواند ماینر در سیستم اثبات کار یا اعتبارسنج در سیستم اثبات سهام باشد.

در ابتدا از عبارت ارزش قابل استخراج ماینر (Miner Extractable Value) استفاده می‌شد. اما پس از به‌روزرسانی مرج (The Merge) اتریوم و انتقال به مدل اثبات سهام (Proof-of-Stake)، اعتبارسنج‌ها جایگزین ماینرها شدند.

از آنجا که بازیگران دیگری مانند جستجوگرها (Searchers) نیز در این فرآیند نقش دارند، اصطلاح جامع‌تر حداکثر ارزش قابل استخراج (Maximal Extractable Value) جایگزین عبارت قبلی شد. به این ترتیب این ارزش توسط هر کسی که بتواند بر ترتیب تراکنش‌ها تاثیر بگذارد، قابل استخراج است.

مکانیزم عملکرد MEV در بلاک چین

هر تراکنشی که شما در بلاک چینی مانند اتریوم ارسال می‌کنید، ابتدا وارد یک فضای انتظار عمومی به نام ممپول (Mempool) می‌شود. تولیدکنندگان بلاک (اعتبارسنج‌ها) تراکنش‌ها را از این فضا انتخاب کرده و آن‌ها را در بلاک بعدی قرار می‌دهند.

نکته کلیدی اینجاست: هیچ قانونی وجود ندارد که بگوید تراکنش‌ها باید بر اساس زمان ورود یا میزان کارمزد (Gas Fee) مرتب شوند.

اعتبارسنج‌ها این قدرت را دارند که تراکنش‌ها را به هر ترتیبی که سودشان را به حداکثر برساند، مرتب کنند. آن‌ها می‌توانند تراکنش‌های خود را وارد کنند، تراکنش‌های دیگران را حذف کنند یا ترتیب آن‌ها را برای اجرای استراتژی‌های سودآور تغییر دهند. این کنترل بر ترتیب تراکنش‌ها، پایه و اساس مکانیزم حداکثر ارزش قابل استخراج است.

تاریخچه و پیدایش پدیده حداکثر ارزش استخراج

ایده دستکاری ترتیب تراکنش‌ها جدید نیست. در سال ۲۰۱۴، کاربری به نام Pmcgoohan در یک پست در ردیت اتریوم، این نگرانی را مطرح کرد که ماینرها می‌توانند با سوء استفاده از جایگاه خود، از معاملات کاربران سود ببرند. در آن زمان، این هشدار چندان جدی گرفته نشد زیرا اکوسیستم دیفای هنوز در مراحل ابتدایی خود بود.

این مفهوم تا سال ۲۰۱۹ چندان مورد توجه قرار نگرفت تا اینکه گروهی از محققان به رهبری فیل دایان (Phil Daian) مقاله‌ای تاریخ‌ساز با عنوان Flash Boys ۲.۰ منتشر کردند. این مقاله با الهام از کتابی درباره معاملات پرسرعت در وال استریت، برای اولین بار به طور رسمی پدیده ارزش قابل استخراج ماینر را تعریف و تحلیل کرد. آ

آنها در این مقاله نشان دادند که رقابت برای استخراج MEV می‌تواند به جنگ‌های کارمزد اولویت‌بندی (Priority Gas Auctions) و بی‌ثباتی در شبکه منجر شود. این مقاله، زنگ خطری بود که توجه کل جامعه توسعه‌دهندگان را به این معضل جلب کرد.

انواع استراتژی‌های MEV و نحوه اجرا

حداکثر ارزش قابل استخراج روش‌های مختلفی استخراج می‌شود که هر کدام تأثیر متفاوتی بر کاربران دارند. در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم.

فرانت رانینگ

فرانت رانینگ (Front Running) زمانی رخ می‌دهد که یک ربات جستجوگر (Searcher Bot) یک تراکنش سودآور را در ممپول شناسایی می‌کند و بلافاصله تراکنش خود را با کارمزد بالاتر ارسال می‌کند تا زودتر از تراکنش اصلی پردازش شود.

ربات، ممپول را برای یافتن معاملات بزرگ در یک صرافی غیرمتمرکز بررسی می‌کند. به محض شناسایی، همان معامله را با کارمزد کمی بالاتر کپی کرده و ارسال می‌کند. حملات فرانت رانینگ باعث می‌شود تراکنش ربات زودتر از تراکنش کاربر اجرا شود و سود احتمالی ناشی از تغییر قیمت به جیب ربات برود.

به عنوان مثال کاربری قصد دارد مقدار زیادی توکن LINK را در یونی‌سواپ بخرد. یک ربات فرانت رانر این تراکنش را در ممپول می‌بیند. ربات بلافاصله یک تراکنش خرید LINK با گس بالاتر ارسال می‌کند تا قبل از کاربر خرید را انجام دهد. سپس، پس از اجرای خرید بزرگ کاربر که قیمت را بالا می‌برد، ربات توکن‌های خود را با سود می‌فروشد.

آربیتراژ صرافی غیرمتمرکز

آربیتراژ صرافی غیرمتمرکز (DEX Arbitrage) از ساده‌ترین و مثبت‌ترین روش حداکثر ارزش قابل استخراج است. در واقع آربیتراژ به زبان ساده زمانی اتفاق می‌افتد که یک دارایی در دو صرافی غیرمتمرکز مختلف، قیمت‌های متفاوتی داشته باشد.

یک ربات آربیتراژ این اختلاف قیمت را در صرافی‌های غیرمتمرکز شناسایی می‌کند. سپس در یک تراکنش اتمی (معامله‌ای که یا به طور کامل انجام می‌شود یا اصلا انجام نمی‌شود)، دارایی را از صرافی ارزان‌تر خریده و بلافاصله در صرافی گران‌تر می‌فروشد و از این اختلاف قیمت سود کسب می‌کند. این نوع حداکثر ارزش قابل استخراج به هماهنگی قیمت‌ها در سراسر حوزه دیفای کمک کرده و کارایی بازار را افزایش می‌دهد.

حمله ساندویچی

حمله ساندویچی (Sandwich Attack) ترکیبی از فرانت‌ رانینگ و بک‌ رانینگ (Back Running) است و یکی از مضرترین انواع MEV برای کاربران عادی محسوب می‌شود. در این روش، یک ربات جستجوگر، تراکنش خرید بزرگی را در ممپول شناسایی می‌کند (مثلاً خرید ETH به ارزش ۱ میلیون دلار).

سپسپ ربات با یک تراکنش فرانت رانینگ (با گس بالاتر)، همان توکن را درست قبل از تراکنش قربانی می‌خرد. این کار قیمت توکن را کمی افزایش می‌دهد. تراکنش قربانی با قیمت بالاتر اجرا می‌شود و خود باعث افزایش بیشتر قیمت می‌شود.

ربات بلافاصله با یک تراکنش بک رانینگ، توکن‌هایی که در مرحله اول خریده بود را با قیمت جدید و بالاتر می‌فروشد و سود می‌کند. کاربر به دلیل لغزش قیمت (Slippage) تحمیلی توسط ربات، توکن‌های کمتری دریافت می‌کند. عملا سود ربات از جیب کاربر پرداخت می‌شود.

بک رانینگ

بک رانینگ (Back Running) به تنهایی نیز یک استراتژی است. در این روش، یک ربات منتظر می‌ماند تا یک تراکنش خاص اجرا شود و بلافاصله پس از آن، تراکنش خود را برای بهره‌برداری از وضعیت جدید شبکه ارسال می‌کند. این استراتژی برخلاف فرانت رانینگ، نمی‌خواهد از بقیه جلوتر باشد، بلکه می‌خواهد اولین نفری باشد که به یک تراکنش واکنش نشان می‌دهد.

در پروتکل‌های وام‌دهی مانند آوه (Aave)، زمانی که یک وام به مرز لیکویید شدن می‌رسد، ربات‌های بک رانر برای اجرای فرآیند لیکوییدیشن و دریافت پاداش آن با یکدیگر رقابت می‌کنند.

نقش جستجوگرها در حداکثر ارزش قابل استخراج

جستجوگرها (Searchers) افراد یا تیم‌های متخصصی هستند که الگوریتم‌ها و ربات‌های پیچیده‌ای را برای شناسایی و بهره‌برداری از فرصت‌های MEV در ممپول اجرا می‌کنند. آن‌ها بازیگران اصلی این اکوسیستم هستند و برای کسب درآمد با یکدیگر و با اعتبارسنج‌ها رقابت می‌کنند.

ربات‌های آن‌ها به طور مداوم ممپول را اسکن می‌کنند تا الگوهای تراکنشی سودآور (مانند فرصت‌های آربیتراژ یا معاملات بزرگ قابل ساندویچ شدن) را پیدا کنند. پس از شناسایی فرصت، ربات به طور خودکار یک یا چند تراکنش را برای استخراج آن ارزش ایجاد و ارسال می‌کند.

رقابت بین جستجوگرها بسیار شدید است. آن‌ها از تکنیک‌های پیشرفته‌ای مانند نوشتن قراردادهای هوشمند با کمترین هزینه گس ممکن یا به اصطلاح Gas Golfing و آدرس‌های سفارشی با صفرهای پیشین (برای کاهش هزینه ایجاد قرارداد) استفاده می‌کنند تا هزینه‌های خود را به حداقل رسانده و شانس موفقیت خود را افزایش دهند.

تاثیر مرج اتریوم بر MEV

انتقال اتریوم از اثبات کار (PoW) به اثبات سهام (PoS) در رویداد مرج، دینامیک MEV را به طور قابل توجهی تغییر داد. به این فرایند مرج اتریوم گفته می‌شوند.

تغییر از اثبات کار به اثبات سهام

با جایگزینی ماینرها با اعتبارسنج‌ها (Validators)، قدرت انتخاب و ترتیب‌دهی تراکنش‌ها به آنها منتقل شد، اما یک لایه جدید از بازیگران نیز به نام سازندگان بلاک (Block Builders) ظهور کرد.

در اکوسیستم جدید، اعتبارسنج‌ها دیگر لزوما خودشان بلاک‌ها را نمی‌سازند. در عوض، یک بازار رقابتی از سازندگان بلاک به وجود آمده است. این سازندگان متخصص، پیچیده‌ترین و سودآورترین بلاک ممکن را (که شامل MEV نیز می‌شود) آماده کرده و آن را به اعتبارسنج‌ها پیشنهاد می‌دهند.

جداسازی پیشنهاد دهنده و سازنده

جداسازی پیشنهاد دهنده و سازنده (Proposer-Builder Separation) یا به اختصار PBS یک مفهوم کلیدی در اتریوم اثبات سهام است. این ایده، نقش ساختن یک بلاک سودآور را از نقش پیشنهاد دادن آن بلاک به شبکه جدا می‌کند.

این جداسازی به کاهش تمرکز قدرت کمک می‌کند. اگر هر اعتبارسنجی مجبور بود خودش یک نرم‌افزار پیچیده برای استخراج حداکثر ارزش قابل استخراج اجرا کند، تنها اعتبارسنج‌های بزرگ و ثروتمند توانایی رقابت داشتند.

در عمل، PBS از طریق نرم‌افزاری به نام MEV-Boost که توسط Flashbots توسعه یافته، پیاده‌سازی شده است. سازندگان بلاک، بلاک‌های خود را به یک رله ارسال می‌کنند و اعتبارسنج‌ها از طریق MEV-Boost، سودآورترین بلاک را بدون آنکه از محتوای دقیق آن خبر داشته باشند، انتخاب و به شبکه پیشنهاد می‌دهند.

راهکارهای مقابله و محافظت از MEV

خوشبختانه، راه‌حل‌های متعددی برای کاهش اثرات منفی MEV در حال توسعه و استفاده هستند.

راه‌حل‌های پروتکل‌محور

برخی از روش‌ها پروتکل محور هستند.

• فلش‌باتس (Flashbots): این پروژه با ایجاد یک کانال ارتباطی خصوصی بین جستجوگرها و تولیدکنندگان بلاک، رقابت‌های گس در ممپول عمومی را کاهش می‌دهد. تراکنش‌ها به جای ارسال به ممپول عمومی، به صورت یک باندل (مجموعه تراکنش) به رله‌های فلش‌باتس ارسال می‌شوند. این کار MEV را شفاف‌تر و دموکراتیک‌تر می‌کند.
• صرافی‌های مقاوم در برابر MEV: پلتفرم‌هایی مانند CowSwap و 1inch Fusion از مکانیزم‌هایی مانند حراج دسته‌ای (Batch Auctions) و مسیریابی خصوصی استفاده می‌کنند که در آن ترتیب تراکنش‌ها از قبل مشخص نیست و این امر امکان فرانت رانینگ را از بین می‌برد.
• شبکه تایچی (Taichi Network): این سرویس به کاربران اجازه می‌دهد تراکنش‌های خود را به صورت خصوصی ارسال کنند تا در ممپول عمومی قابل مشاهده نباشند و از دید ربات‌های MEV پنهان بمانند.

استراتژی‌های کاربران

شما به عنوان یک کاربر نیز می‌توانید اقداماتی برای محافظت از خود انجام دهید:

1. تنظیم صحیح Slippage Tolerance: در صرافی‌های غیرمتمرکز، لغزش یا Slippage حداکثر درصد تغییر قیمتی است که شما مایل به پذیرش آن هستید. تنظیم یک لغزش بسیار پایین (مثلا ۰.۱٪ تا ۰.۵٪) می‌تواند سودآوری حملات ساندویچی را کاهش دهد، اما ممکن است باعث عدم موفقیت تراکنش شما در بازارهای پرنوسان شود.
2. استفاده از RPC های خصوصی: سرویس‌هایی مانند Flashbots Protect RPC یا MEV Blocker به شما اجازه می‌دهند تراکنش‌های خود را مستقیما به سازندگان بلاک ارسال کنید و از ممپول عمومی عبور نکنید. این یکی از موثرترین راه‌ها برای جلوگیری از فرانت رانینگ و حملات ساندویچی است.
3. تقسیم معاملات بزرگ: به جای انجام یک معامله بزرگ، آن را به چند معامله کوچک‌تر تقسیم کنید تا توجه ربات‌های MEV را جلب نکند.

بسیاری از کیف پول‌های محبوب در حال ادغام ابزارهای محافظتی هستند. برای مثال، کیف پول متامسک (MetaMask) دارای گزینه‌هایی برای فعال‌سازی Protect services است که تراکنش‌های شما را از طریق رله‌های خصوصی برای جلوگیری از فرانت‌رانینگ ارسال می‌کند.

مزایا و معایب حداکثر ارزش قابل استخراج

MEV یک شمشیر دولبه است که هم می‌تواند مفید باشد و هم مضر. در این بخش مزایا و معایب آن را بررسی می‌کنیم.

مزایای MEV

مزایای حداکثر ارزش قابل استخراج به صورت زیر است:

• بهبود کارایی بازار: ربات‌های آربیتراژ با حذف اختلاف قیمت‌ها بین صرافی‌های مختلف، به یکپارچگی و کارایی بازار دیفای کمک می‌کنند.
• تسریع لیکوییدیشن‌ها: MEV انگیزه‌ای اقتصادی برای ربات‌ها ایجاد می‌کند تا وام‌های پرریسک را به سرعت لیکویید کنند، که این اتفاق برای سلامت پروتکل‌های وام‌دهی حیاتی است.
• افزایش امنیت اقتصادی: درآمد حاصل از MEV انگیزه‌ای اضافی برای اعتبارسنج‌ها ایجاد می‌کند تا به طور صادقانه در شبکه مشارکت کنند و امنیت آن را بالا ببرند.

معایب MEV

حداکثر ارزش قابل استخراج با چالش‌ها و ریسک‌هایی نیز همراه است:

• افزایش هزینه برای کاربران: حملات ساندویچی و فرانت رانینگ به طور مستقیم به کاربران ضرر می‌زنند و باعث می‌شوند دارایی کمتری دریافت کنند.
• شلوغی شبکه و افزایش کارمزد: رقابت بین ربات‌ها برای استخراج MEV که به جنگ‌های گس (PGA Wars) معروف است می‌تواند باعث شلوغی شبکه و افزایش کارمزد تراکنش‌ها برای همه شود.
• کاهش تجربه کاربری: ترس از حملات حداکثر ارزش قابل استخراج می‌تواند کاربران جدید را از ورود به فضای دیفای منصرف کند.
• تهدید ثبات اجماع: در تئوری، اگر MEV موجود در یک بلاک بسیار زیاد باشد، می‌تواند انگیزه‌ای برای اعتبارسنج‌ها ایجاد کند تا آن بلاک را مجددا سازماندهی کنند (Re-org) که ثبات کل شبکه را به خطر می‌اندازد.

آینده MEV

MEV یک پدیده در حال تکامل است و با رشد اکوسیستم بلاک چین، اشکال جدیدی از آن پدیدار می‌شود. با افزایش قابلیت همکاری بین زنجیره‌ای (Interoperability)، فرصت‌های آربیتراژ و استراتژی‌های پیچیده‌تر بین‌زنجیره‌ای در حال ظهور هستند که چالش‌های جدیدی را نیز به همراه دارند.

تحقیقات برای کاهش اثرات منفی حداکثر ارزش قابل استخراج در سطح پروتکل‌ها ادامه دارد. روش‌های زیر برای کاهش آسیب‌ها در حال توسعه هستند:

• انتخاب رهبر مخفی واحد (SSLE): سیستمی که در آن هویت پیشنهاددهنده بلاک بعدی تا لحظه آخر مخفی می‌ماند و فرصت هدف قرار دادن او را کاهش می‌دهد.
• توابع تاخیر قابل تایید (VDFs): ابزارهای رمزنگاری که می‌توانند برای ایجاد یک ترتیب‌دهی عادلانه‌تر برای تراکنش‌ها استفاده شوند.
• ممپول‌های رمزنگاری‌شده: فضاهای انتظاری که در آن محتوای تراکنش‌ها تا زمان گنجانده شدن در بلاک، رمزنگاری شده و غیرقابل مشاهده باقی می‌ماند.

سوالات متداول

جمع‌بندی

حداکثر ارزش قابل استخراج (MEV) یک نیروی پیچیده و جدایی‌ناپذیر از بلاک چین‌های مدرن است. این مالیات نامرئی هم می‌تواند به عنوان روغنی برای چرخ‌های حوزه دیفای عمل کند و هم به عنوان شنی که این چرخ‌ها را فرسوده می‌کند.

برای کاربران عادی، مهم‌ترین توصیه این است: آگاه باشید و از خود محافظت کنید. با درک استراتژی‌هایی مانند حملات ساندویچی و استفاده از ابزارهای ساده‌ای مانند تنظیم صحیح لغزش و RPCهای خصوصی، می‌توانید تا حد زیادی از تبدیل شدن به قربانی بعدی در این بازی اجتناب کنید.

دنیای MEV به سرعت در حال تحول است. با پیگیری پروژه‌هایی مانند Flashbots و راه‌حل‌های نوظهور، می‌توانید همیشه یک قدم جلوتر باشید و با اطمینان بیشتری در اکوسیستم هیجان‌انگیز دیفای فعالیت کنید.